در جلسه ای که بمنظور بررسی روند مرمت پل خواجوی اصفهان برگزار شد، نتیجه گیری حاکی از تصمیم عجولانه در مرمت بنای تاریخی پل خواجو بود.
در این جلسه ، که با حضور تعدادی از کارشناسان مرمت بناهای تاریخی ، اعضای سازمان نظام مهندسی ساختمان و کارشناسان سازمان نوسازی و بهسازی اصفهان برگزار شد، موضوع مرمت پل خواجو که این روزها به موضوعی جنجالی تبدیل شده، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
قبلاً جمعی از مردم، روزنامه نگاران و کارشناس مرمت بناهای تاریخی، از نحوه مرمت بنای تاریخی مذکور، به شدت ابراز نگرانی کرده بودند.
“نگون بخت ترین ملت دنیا، ملتی است که گذشته خویش را به فراموشی بسپارد.”
این جمله ای است که در ابتدای نامه سرگشاده روزنامه نگاران اصفهانی مطرح شده است . نامه ای که در آن به مرمت پل خواجو اعتراض شده است.
پل خواجو و مرمت آن، ماههاست که موضوع بحث روزنامه نگاران و فعالان حفظ میراث فرهنگی است و کارشناسان، بارها نسبت به آنچه مرمت غیراصولی این پل خوانده اند ابراز نگرانی کرده اند تا آنجا که حتی گفته شده که اگر روند مرمت بنای تاریخی مذکور به همین شکل ادامه پیدا کند، پل خواجوی اصفهان، ارزش تاریخی خود را از دست می دهد.
نگرانی های مرمت بنای تاریخی پل خواجو
دلیل نگرانی ها از مرمت پل خواجو چیست؟ چرا کارشناسان و خبرنگاران، حتی با وجود آنکه سازمان میراث فرهنگی اصفهان از آنها خواسته بود که در مورد این پروژه، مصاحبه نکنند و حتی آنها را تهدید به محاکمه و دادگاهی شدن کرده بود، همچنان به اعتراضات خود درباره مرمت بنای تاریخی پل ادامه می دهند.
تعویض پله های این پل به جای مرمت آنها، یکی از موارد اصلی این نگرانی هاست.
نرگس درخشان روزنامه نگار در اصفهان در این باره می گوید:
ماه گذشته، حصار قرمز سازمان میراث فرهنگی، پل خواجو را احاطه کرد و در این اقدام سوال برانگیز، مردم از روند بازسازی و مرمت بنای تاریخی پل بدون اطلاع نگه داشته شدند. در روند بازسازی و مرمت بنای تاریخی پل به نوعی نوسازی صورت گرفت و از سنگهای جدید استفاده شد.
خانم درخشان همچنین می گوید : انتقاد دیگری که نسبت به مرمت بنای تاریخی پل خواجو مطرح شده، این است که چرا از سنگهایی که به مرور زمان در اثر شستشوی آب از پلکانها جدا شد و در بستر رودخانه به چشم می خورد استفاده نشد و در حقیقت مرمت بنای تاریخی پل خواجو، به صورت فنی و دقیق برنامه ریزی نشد.
عدم مشاوره با کارشناسان با تجربه و رعایت نکردن اصول مرمت بنای تاریخی پل
صاحبنظران در حفظ آثار تاریخی می گویند که هرگونه مرمت بناهای تاریخی، پاکسازی و حفاظت از آثار تاریخی به عهده کارشناسان با تجربه سازمان میراث فرهنگی است، اما اجرای طرح مرمت بنای تاریخی پل خواجو، به عهده سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان قرار گرفت و به اعتقاد بسیاری، این طرح حتی با نظارتی شایسته هم انجام نشد.
شاهین سپنتا، پژوهشگر مسائل فرهنگی و از افرادی که در میزگرد تخصصی درباره چگونگی مرمت بنای تاریخی پل خواجو در اصفهان شرکت داشته، روند بازسازی و مرمت بنای تاریخی پل خواجو را در دو بخش می داند، یکی قبل از اعتراض مردم و کارشناسان، و دیگری مرحله بعد از آن .
شاهین سپنتا در این باره میگوید: عکسهایی که از مراحل مختلف بازسازی و مرمت در کارگاه گرفته شده نشان می دهد که پیش از اینکه صدای اعتراضات مردم و کارشناسان مستقل بلند شود، کار مرمت و باززنده سازی، بدون رعایت دقت و ظرافتی که لازمه کار مرمت و احیا است و به شکلی شتاب زده انجام شد. حرکت بولدوزرها هم در بستر رودخانه باعث شده بود که سنگهای قدیمی که قبلا به دلیل آب شستگی در بستر رودخانه چمع شده بودند خرد شوند و مجریان طرح، از این سنگها، برای پر کردن حفره های بستر رودخانه و مسطح کردن استفاده کنند.
آقای سپنتا همچنین می گوید : با وجود آنکه مسئولان ادعا می کنند که تعدادی از سنگها را به منظور استفاده در مرمت بنای تاریخی پل جمع آوری کرده اند، اما هنوز هم اگر بازدید از آنجا صورت بگیرد، خواهیم دید که تعداد زیادی از سنگهای کتیبه دار و سنگهای نشان دار دوره صفویه و حتی قبل از آن، در بستر رودخانه موجود است.
شاهین سپنتا مرحله دوم کار مرمت بنای تاریخی پل را به بعد از بلند شدن صدای اعتراضات مرتبط می داند و معتقد است که مجریان طرح در این زمان، به شکل ظاهری هم که شده، تلاش کردند که کار، با دقت بیشتری انجام شود.
هرچند که معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان، مرمت بنای تاریخی پل خواجو را اصولی می داند، اما در میزگردی که تشکیل شد، کارشناسان به این جمع بندی رسیدند که کار مرمت بنای تاریخی پل خواجو، بسیار شتاب زده صورت گرفته است.
در این جلسه همچنین نتیجه گرفته شد که روند فعلی، باید متوقف شود و برای ادامه کار مرمت بنای تاریخی پل، باید برنامه ریزی دقیق و علمی صورت بگیرد.
در زمینه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، چندین جنبه باید در نظر گرفته شود که یکی از این اصول، “حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشکیل دهنده یک اثر” است. این اصل را بیژن روحانی کارشناس حفظ و مرمت آثار تاریخی اینطور توضیح می دهد:
” این اصل بدان معناست که، تا جائیکه امکان پذیر باشد، کارشناسان در مرمت بناهای تاریخی، نه تنها باید شکل اثر باستانی را حفظ کنند بلکه باید خود ماده سازنده آن اثر، یعنی مصالح سازنده آن و ساختاری را که پیشینیان بکار بردند دست نزنند و حفظ کنند. زیرا ماده سازنده اثر هم، بخشی از هویت تاریخی اثر محسوب می شود.”
در حالیکه گفته می شود که باید برای مرمت بنای تاریخی تلاش شود که از همان مواد سازنده استفاده شود، اما یک عامل دیگر هم، پل خواجو را از آثار باستانی دیگر، متمایز می کند.
بیژن روحانی می گوید:” پل خواجو، در واقع یک سازه آبی است . هدایت شدن آب از زیر پایه های این پل و از بین سکو ها، یک مهندسی هیدرولیک و یک مهندسی آب دقیق داشته . زیرا سرعت آب که به پل می رسد و میزان ته نشین شدن موادی که به همراه گل و لای می آیند، همه بستگی به زوایایی دارد که در کار گذاشتن سنگها حساب شده اند. اکنون این خطر وجود دارد که اگر این سنگهای قدیمی را با سنگهای جدید عوض کنیم، نتوانیم دوباره چنین سیستم عبور آبی را مجددا بوجود بیاوریم. “
تاریخچه پل خواجو
پل خواجو، که قبلا به آن “پل شاهی” و “بابا رکن الدین” می گفتند و به دلیل قرار گرفتن در محله خواجو نام آن به “پل خواجو” تغییر کرد، 133 متر درازا و 12 متر پهنا دارد . این پل به دلیل معماری و کاشیکاری خاصی که دارد از دیگر پلهای زاینده رود متمایز شده است. پل، دارای 24 دهانه است که در زمان شاه عباس دوم صفوی در سال 1060 هجری ساخته شده است.
در همه جای دنیا، برای کار مرمت بناهای تاریخی ، مرسوم است که از قبل، جلسات کارشناسی انجام شود. هرچند که قبل از شروع مرمت بنای تاریخی پل خواجو، این نوع جلسات برگزار نشد، اما در میز گرد اخیر، از افرادی که کار اجرای طرح را به عهده داشتند و همچنین افرادی که به نوعی با سازمان میراث فرهنگی مرتبطند حضور داشتند و سخنان کارشناسان مرمت را در این باره شنیدند. کارشناسان امیدوراند که بعد از این جلسه ، مراحل کار مرمت آثار باستانی ،به شکلی اصولی تر و علمی تر صورت پذیرد.
